کاربرد ها:
1. در ساخت هر کلمه که ریشه ی ترکی داشته باشد قاعده ای به نام آهنگ صدا و یا سس قورولوشو وجود دارد که بر اساس آن اگر اولین حرف صدادار کلمه از نوع اینجه باشد بقیه ی حروف صدادار در ریشه ی آن کلمه نیز از این نوع است و در غیر این صورت تمامی حروف صدادار ریشه ی کلمه از نوع قالین است.
مثال:
QALIN: Qal?n, U?a?, Qar?a, Paltar, Araba
?NC?: ?nc?, ?lk?, Uzüm, Gec?, D?d?
این قاعده تا حدود زیادی در کلماتی که از دیگر زبانها هم به زبان ترکی راه یافته اند رعایت می شود. مثلا کلمه ی محبت در زبان فارسی به صورت Moh?bb?t و در زبان عربی به صورت Muh?bb?t خوانده می شود اما در زبان ترکی با توجه به قاعده ی آهنگ صدا به صورت M?h?bb?t آمده است.
مثال های بیشتر:
Hüseyn (hoseyn), d?vl?t(dovl?t), Mü?yy?n (mo?yy?n), Salamat (s?lam?t)
اما برخی دیگر از کلمات دخیل در زبان ترکی بدون توجه به این قاعده استفاده می شود. مانند:
Sad?, p?rvan?, Al?m, ?ran
گاهی برخی از کلمات ترکی نیز مستثنی این قاعده هستند.
Ceyran,
برای پرداختن به باقی بحث ابتدا لازم است در مورد وندها (شکیلچی له ر) در زبان ترکی مطالبی را بدانید. بر خلاف زبان فارسی که در آن وندها سه نوع ( پیش وند، میان وند و پس وند) هستند در زبان های اورال-آلتاییک (التصاقی یا پیوندی) از جمله زبان ترکی فقط نوع سوم آن یعنی پس وند وجود دارد که در زبان ترکی شکیلچی نامیده می شود.
شکیلچی ها در زبان ترکی بر اساس تقسیمی سه نوعند:
- شکیلچی هایی که فقط به یک حالت در آخر کلمه قرار می گیرد (بیر چئشیتلی). مانند شکیلچی "داش" که در انتهای کلمات به یک صورت آمده است. در هنگام استفاده ی این شکیلچی ها برای ساخت کلمه قانون آهنگ صدا کاربرد ندارد.
(da?)
Dilda?
yolda?
- شکیلچی هایی که در هنگام استفاده با توجه به قانون آهنگ صدا تلفظ آن تغییر می کند و دو نوع تلفظ جداگانه پیدا می کند (ایکی چئشیتلی).
(lar)
Da?lar
S?sl?r
- شکیلچی هایی که علاوه بر قانون آهنگ صدا با توجه به تقسیم بندی دوم حروف صدادار و حرف صدادار آخر کلمه به چهار شکل مختلف تلفظ می شوند (دؤرد چئشیتلی).
(siz)
Evsiz
Paltars?z
Qorxusuz
K?ksüz
اگر به شکیلچی های بالا توجه کنید می بینید که در گروه دوم و سوم با توجه به حروف صدادار ریشه ی کلمه شکیلچی به صورت های متفاوت آمده است. حال به بقیه ی کاربردهای تقسیم بندی های حروف صدادار می پردازیم.
