اولو شاعیر مولانا
مولانا جلال الدین محمد بن الدین بن حسین الخطیبی آدلیم آدیله"مولانا"بلخ شهرینین تورکلریندن 1207 میلادی ایلینده دونیایا بلخ شهرینده گوز آچیب و اوشاقلیق چاغلاریندا ،آتاسی سلطان بها الدین ولدله ،آناتولیه کوچوب قونیه شهرینده یئرلشیب و یاشایش سوردوروب.آتاسی بویوک عالیم و بویوک صوفیلردنیدی کی سلطان محمد خوارزمشاه دان اینجیدیگیندن بلخ شهریندن کوچمگه مجبور قالمیشدیر.بیر نئچه یئری گزدیکدن سونرا قونیه شهرینده مسکن توتموش.
جلال الدین ین اورتمنلیقینی اوسلنن آتاسی ؛اولدوکدن سونرا،ترمذی آدلی بیر بویوک اوستادین تعلیمنین قراریندا حلب و دمیشق شهرلرینده تحصیل سوردورموشدور.اورنجیلیک دونمینی بیتیردیکدن سونرا اوزی بیر بویوک اورتمن و معلیم اولدی.
624 هجری ایلینده "شمس تبریزی"ایله قارشیلاشیب بیر بویوک اینقلاب و سئودایا سوروکلندیکدن سونرا چوخلی ماجرادان سونرا شعروشاعیرلیقا اوز قویوب دونیاسینی عشق یارادماقا آداییب اوزونی اویله یوکسک و یوجه زیرویه اولاشدیردی کی دئماق اولار کیمسه اونون یاراددیجیلیقینا اولاشا بیلممیش.اونا تای هیچ کیمسه اوندان اونجه و سونرا بویله سینه عشق و سئودانی آنلادیب ؛سوزلریله بیرناخیش تک چیزممیش ،کیمسه مولانا تک گوی قوبسینه بویله عشق سوزیله یئرده کی اورکلری یاخین ائدمییب؛بویلسی بیر یوجه تخت قورامامیش دیر.
آدلیم مولانایا گوره هرنه یازیلا گئنه آز سایلا بیلر،بویوک قلملر و باشاریلی یازارلار بو ساحده باشارسیز قالارکن بیزیم حدیمیزه دوشمز کی بو کونودا قلم ووروب و بویوک شاعیردن سوز یازاق و اونی آنلادماقا چالیشاق.
مولانانین فارسجا شعرلرینه راجع بوگونه قدر چوخلی معظم اوستادلارو تدقیقات چیلار و یازارلار چوخلی کیتابلار و مقاله لر و بیتکلر یازیبلار.اما تاسف بودورکی مولانانین تورکجه و تورک یازدیقلارینا گوره بوگونه دک چوخ آز و هیچ قدر سایلان یازی اوزلیکله ایراندا یازی و چالیشما واردی.
بیلدیگمیز بودور کی مولانانین بیر بویوک تورک دیوانی واریمیمش کی چوخلی تاسفله بیزیم المیزه چاتماییب و یادا بوگونه جان الده ائدیلمییب.تکجه بو بویوک دیواندان بیر نئچه غزل و پارچا و بیر بیتی قالمادادیر کی بونلاردا بیر چوخ قیسقانج و غرضلی یازیچینین طرفیندن یا اینکار ائدیلیب و یادا باشدوشمیرک آرادان گئدیب ؛الده اولان بیر نئچه یازیدا گرچه فارسجا دیوانندا یئر آلیبدیر.اوررنک اوچون اوستاد" فروزانفر"ین طرفیندن هیچ بیر تدقیق و قارشیق اوزده یازلیب .
بورابویوک اوستاد دوکتور ح.محمد زاده صدیق"دوزگون"ون دیرلی کتابی ایله بیزلری مولانانی تورک دونیاسین تانتدیقندان اوچون،سایگی گوستررک ؛او یوجه اوستادا مینت دارلیقلارمیزی ایلتیریک.(سیری در اشعار ترکی مکتب مولویه)
مولانانین تورک یارادیجیلیقی ایلک ایزلریندن آذربایجانین "غریبی"آدلی یازار طرفیندن "مجالس شعرای روم"آدلی کیتابیندا گورمک مومکوندور:
«...اعلم المحققین و افضل العارفین ؛فرید المله والدین مولانا جلال الدین قدس سره دورور که عجم ولایت لرینده "ملای روم"و روم اقلیمینده "مولانا خونکار"دئوم ایله مشهورومعروفدور.
اولدورور سر دفتر اهل کتاب سر گفتاریندا عاحزدیر فهوم
قرمان ولایتینده و قونیه شهرینده ئاقع اولموشدور و مرقد پرنورلار همان آندادیر.مولویلرخانقاهی و موالیلر زیارتگاهدیر...... بو مختصر اول طوطی شکرستان حقیقت اسم شریفی ایله قیلیندی.....
و تورکی اشعاریندان بو مطلع و حسن مطلع دوازده امام ع اوصافین یازدیغی بندلرندیر:
اولار کیم بنده ی خاص خدادیر
محب خاندان مصطفادیر
حقیقت کعبه سینین قبله گاهی
امام و پیشوامیز مرتضادیر...
وبو بیت داخی درویشلر پندی ایچون اول بولبول گلستان ارم نطق جانبخشیندن واردیر که اهل گفتار اشعارلرینه بو بیت ایله رونق وئریب ،ترجیع بند قیلمیشلاردیر:
دینمه،کوزت،باقما،چاپار بوشمه هئچ رند جهان اول،یوری دوقونما کئچ»
غریبیدن باشقا بیر چوخ شاعیرده مولانادان سونراکی دونملرده بو بویوک و یوجه شاعیره بیرچوخ نظیره و تضمیین و استیقبال دئریک بو شاعیرین شعرلرینه قارشیلق وئرمیشلر.حتی عثمانلی سراینین شاعیرلریده بو شاعیرین تورکجه شعرلرینه نظیرلر و ایستیقباللاری اولموشدور.
بیر چوخ تدقیقاچی طرفیندن مولانانین سویی و نیژادی اوزرینده تدقیق اپارانلار چالیشیبلار کی بواولو شاعیرین سویونی تورکجه یوخ تاجیک (فارس)اولدوقونی بیلدیرسینلر نیسه کی شاعیرین اوزی دئدیگی کیمی و بیر چوخ شعرینده ن آنلاشیلدیگی کیمی مولانا اوزون تاجیک یوخ بلکه تورک بیلدیریب:
بیگانه می گوئید مرا زین کویم درشهر شما خانه ی خود می جویم
دشمن نیم ارچند که دشمن رویم اصلم ترک است اگر چه هندی گویم
گوروندیگی کیمی شاعیر اوزون تورک بیلدیریب ،بیرچوخ شعرده شاعیر آچیقجا تورک بیلدیگی و تورک اولدوقونودا اثباتلامیش:
خمش کن کز ملامت او بدان ماندکه می گوید
زبان تو نمی دانم؛که من ترکم ،تو هندوئی
***********************************
ترکی همه ترکی کند،تاجیک تاجیکی کند
من ساعتی ترکی شوم ،یک لحظه تاجیکی کنم
***********************************
من کجا شعر از کجا لیکن بمن در می دهد
آن یکی ترکی که آید گویدم"هی کیم سن "
***********************************
ای شاه تو ترکی ؛عجم وار چرائی؟
تو جان و جهانی تو و بیمار چرائی؟
**********************************
ای ترک چرا بزلف چون هندوئی روی رخ و زنگی خط و پرچین موئی
نتوان دل خود را بخطا کم کردن ترسم که تو ترکی و بترکی گوئی
********************************
بونلاردان ان اونملی اولان و مولانانین تورک اولدوقونی ثبوتلایان مولانانین اولادلاری و عایله سنین تورک اولدوقلاریدیر .مولانانین اوغلی "سلطان ولد"ین بیر نئچه فارسجا دیوانی اولدوقی حالده ایکی تورک دیوانی "ابتدانامه"و"ربابانامه "آدلی اثریده الددیر کی شاعیرین تورک اولدوقونی گوسترن ان دیرلی بیتکلردن سایلیر.و تورک دیلینده چوخ اونملی و دیرلی یئری واردیر.
بوندان باشقا ان کسین کانیت و سند" شمس تبریزینین" تورکلوقدور کی مولانا اونی بوتون دیوانیندا دال – به –دال شعرلرینده گورسدمیشدیر.شمس تبریزلی بیلدیگمیز کیمی قبچاق تورکلریندن و تبریزین اوز دوغما یوردو اولاراک بو شهردن مولانایله گورشوب اوندا بیر بویوک اینقلاب یارادان و مولانانی عشق و سئودایا و ان یوکسک مقامه چاتدیران کس مولانانین دئدیگی کیمی تورک ائللریندن و بیر تورکیدی:
زهی بزم خداوندی؛زهی می های شاهانه
زهی یغما که می آرد شه قبچاق ترکانه
************************************
شمس تبریزی شاه ترکان است رو به صحرا که شه بخرگه نیست
************************************
آن سرخ قبایی که چو مه بر آمد امسال درین خرقه زنگار در آمد
آن ترک که آن سال بیغمای بدیدی آنست که امسال عرب واربرآمد
************************************
زه ترکستان آن دنیا بنه ترکان زیبا روی
بهندوستان آب و گل بامر شهریار آمد
***********************************
مولانا حتا بیر چوخ یئرده شمس تبریزیله دانیشیقلاریندا تورکجه اولدوقونی اچیقجا ایشارت ایلمیش :
بطلح آمد آن ترک تند عربده کن
گرفت دست مرا گفت"تک لیقلا یئرلیغسن"+
سوال کردم ار چرخ و گردش گز او
گزید لب که رها کن حدیث بی سر و بن
بگفتمش که چرا می کند چنین گردش
بگفت هیزم تونیست بی صداع توتن+
+ دیواندا شمس:تکری یر لیغسن
+ دیوان شمس :دتن
*********************************
آن ترک سلامم کند و گوید "کیم سن" گویم که "خمش کن که نه کی دانم نی بی"(بیگ)
*********************************
ترکان پری چهره تک عزم سفر کردند یک یک بسوی قیشلاق+ از غارت بیگانه
+دیوان شمس:قشلق
*********************************
هست سماع ما نظرهست سماع او بتر لیک نداند ای پسر ترک زبان ارمنی
**********************************
قاباقجادا دئدگمیز کیمی مولانا بیر چوخ دفعه اوزون تورک آدلاندریب و اوزونی تورک بیلدیریب:
من ترک و سر مستم ترکانه سلح بستم
درده شدم و گفتم سالار سلام علیک
********************************
چه رومی چهرگان دارم چه ترکان نهان دارم
چه عیبست ارهلاوورا نمی دانم نمی دانم
هلاوورا بپرس آخر ازان ترکان حیران کن
کزان حیران هلاوورا نمی دانم نمی دانم
رها کن حرف هندو را ببین ترکان معنی را
من آن ترکم که هندو را نمی دانم نمی دانم
********************************
گه ترکم و گه هندو گه رومی گه زنگی از نقش تو است ای جان اقرارم و آنکارم
*********************************
ترک توئی زه هندوان چهره ترک کم طلب زانکه نداد هندورا صورت ترک تانگری
**********************************
بر ترک ظن بد مبر و متهم مکن مستیز همچو هند و بشتاب همرها
***********************************
مولانانی دیوانیندا بو گون ان آز 200 بیت اصیل و دوزگون تورک شعربولونماقدادیر ؛بو آرادا دیوانلارنین بیر چوخ یئرینده ده چوخلی تورکجه سوزجوک بولماق ممکوندور.ایشلنیلن تورکجه سوزجوکلری اصیل بیرتورک اولمایان ادامین طرفیندن ایشلدیلمکلری چوخ چتین و ممکونسوز گورنور نیه کی بوسوزلرین چوخی اسکی تورکجه دیلیندن اولدوقلارینا گوره باشاریکلی بیر تورک طرفیندن ایشلدیلمگی ممکوندور.
|
|
